بازارهاي جهاني فرش دستباف چگونه از دست رفت؟
بازارهاي جهاني فرش دستباف چگونه از دست رفت؟
تهران- ايرنا- برخي سياست‌ها و رخدادهاي داخلي و خارجي، عرصه را براي صادرات فرش دستباف ايران تنگ و تجارت اين كالاي نفيس را تحت تاثير قرار داده؛ «افزايش رقباي جهاني فرش»، «كپي‌برداري از طرح‌هاي فرش ايران» و «تحريم‌هاي همه‌جانبه آمريكا» از جمله عوامل خارجي موثر در افول صادرات فرش ايران است.
به اعتقاد بسياري از متخصصان و دست اندركاران فرش، فرش دستباف ايراني با وجود رقباي فراوان از بهترين و زيباترين فرش‌هاي دستباف جهان است كه نقش و نگارهاي زيباي آن به دست هنرمندان تواناي كشور گره زده مي‌شود.
صنعت توليد فرش دستباف در ايران براي ۲ ميليون نفر اشتغال مستقيم ايجاد كرده و بيش از ۱۹۱ هزار نفر هم در مشاغل و صنايع وابسته به آن مشغول هستند.
براساس آمارها اكنون صنعت توليد فرش دستباف در ايران براي ۲ ميليون نفر اشتغال ايجاد كرده و بيش از ۱۹۱ هزار نفر نيز در مشاغل و صنايع وابسته به آن همچون مرمت كار يا رفوكار، رنگ كار، نساج، رنگريز و ديگر رشته‌هاي مرتبط با آن مشغول فعاليت هستند و اگر خانواده دست‌اندركاران فرش دستباف را نيز به صورت ميانگين چهار نفر در نظر بگيريم، بايد گفت كه معادل ۱۰ درصد جمعيت ايران به نوعي درگير امور مربوط به فرش دستباف هستند.
اكنون ديگر صادرات فرش ايران شرايط مطلوبي ندارد و در سه دهه اخير از لحاظ ارزشي و حجمي روند نزولي شديدي پيدا كرده و به روايت آمار، زماني ايران ۸۰ درصد سهم صادرات فرش دستباف جهان را در اختيار داشت اما اكنون كمتر از ۱۰ درصد از بازار كل دنيا را در اختيار دارد.
افزايش رقباي جهاني بازار فرش
يكي از دلايل اصلي كاهش صادرات فرش دستباف ايران در بُعد جهاني، وجود مشتريان خاص و ظهور رقبايي مانند هند، پاكستان، افغانستان، چين، نپال و تركيه است كه در چند سال اخير در پرتو ساير عوامل از جمله تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران و مهاجرت طراحان فرش ايراني، گوي سبقت را در عرصه رقابت ربوده‌اند.
«احد عظيم‌زاده» رئيس اتحاديه فرش تبريز در اين خصوص مي‌گويد: رقباي ما بيش از ۱۰۰ سال سابقه فعاليت در اين زمينه را ندارند در حالي كه قدمت فرش دستباف ايران به بيش از سه هزار سال مي‌رسد.
بازارهاي جهاني فرش دستباف چگونه از دست رفت؟
«علي بادام برجاه» از صادركنندگان فرش دستباف نيز با بيان اينكه سهم ايران از صادرات بازار جهاني ۶.۱ ميليارد دلار بوده، مي‌گويد: تا پيش از تحريم‌ها ايران حدود ۸۰ درصد سهم بازار فرش جهان را به خود اختصاص داده بود در حالي كه با افت صادرات، اين رقم اكنون به ۱۰ درصد رسيده است.
وي اضافه مي‌كند: مدت‌هاست به دلايلي از جمله تحريم‌ها، نبود امنيت شغلي قاليبافان، تغيير فرهنگ و سليقه كشورهاي متقاضي و وجود رقبايي با تخصص پايين‌تر كه توانسته‌اند بازارهاي از دست رفته ما را تصاحب كنند، شاهد افول صادرات فرش دستباف ايران هستيم.
كپي‌برداري برخي رقبا از طرح‌هاي فرش ايراني
به گفته عظيم‌زاده، يكي ديگر از موضوع‌هايي كه موجب كاهش سهم تجارت فرش ايراني در بازارهاي جهان شده، غفلت و بي‌توجهي نسبت به ثبت طرح‌هاي اختصاصي فرش ايراني است كه در نتيجه آن، رقبا با كپي‌برداري، اين طرح‌ها را در جهان به نام خود توليد و عرضه مي‌كنند. آن هم در حالي كه كيفيت فرش دستباف ايراني قابل مقايسه با هيچ فرشي نيست و فرش، نماد هنر و فرهنگ ايراني است.
رئيس مركز ملي فرش ايران نيز مي‌گويد: فرش بايد شناسنامه داشته باشد تا هر فردي نتواند فرش كشورهاي ديگر را به اسم فرش ايراني صادر كند.
«فرحناز رافع» مي‌افزايد: يكي از كارهايي كه در مركز ملي فرش ايران انجام شده، حذف امضاي طلايي براي فرش ابريشم است زيرا در گذشته هر فرش بي‌كيفيتي مي‌توانست امضاي طلايي فرش ابريشم را دريافت كند.
بازارهاي جهاني فرش دستباف چگونه از دست رفت؟
رفع تحريم‌ها و رونق صادرات
تحريم‌هاي همه‌جانبه اعمال شده بعد از پيروزي انقلاب اسلامي عليه ايران بويژه تشديد فشارهاي اقتصادي از دوران رياست جمهوري دونالد ترامپ، بر صادرات و واردات ايران به خصوص صادرات فرش دستباف تاثير گذاشته است.
در همين ارتباط مقام‌هاي آمريكايي با آگاهي از اينكه فرش دستباف، زعفران و پسته منبع مولد، اشتغال و درآمدزايي بسيار مهمي براي ايران است، با اعمال تحريم‌هاي همه‌جانبه، بازار جهاني فرش را براي صادرات آن با مشكل جدي مواجه كردند.
عظيم‌زاده در اين باره مي‌گويد: در صورتي كه تحريم‌ها برداشته شود، صادرات فرش ايران رونق مي‌گيرد و بازارهاي جهاني از دست رفته از جمله عربستان سعودي و آمريكا كه ۸۰ درصد خريدار فرش‌هاي بزرگ ايراني بودند، دوباره احيا خواهد شد.وي اين را هم اضافه مي‌كند كه همه‌گيري كرونا در ۲ سال اخير بسياري از مشاغل را تحت تاثير قرار داد و باعث كاهش صادرات فرش شد به‌طوري كه بسياري از نمايشگاه‌هاي فرش در جهان به دليل قرنطينه‌هاي آن زمان، تعطيل شد؛ البته اميد مي‌رود با پايان اين همه‌گيري صادرات فرش دستباف نيز رونق گيرد.
بادام‌برجاه نيز با بيان اينكه ۱۰ تا ۱۵ درصد علت افت صادرات فرش دستباف ايران به دليل تحريم‌هاست، مي‌گويد: در صورت برداشته شدن آن رونق بيشتري به بازار فرش كشور باز مي‌گردد.
رافع هم با يادآوري تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران در چند دهه اخير مي‌گويد: صادرات فرش در گذشته و پيش از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران در اختيار برخي افراد خاص بود، اكنون نيز آنها مي‌خواهند با آوردن كشورهاي ديگر در بازار فرش دستباف جهان، ايران را از پا درآورند.
عوامل داخلي افول صادرات فرش از نگاه فعالان اين حوزه
برخي فعالان صنعت فرش دستباف كشور نيز در ارتباط با دلايل افول صادرات فرش دستباف ايران معتقدند، علاوه بر عوامل خارجي تاثيرگذار در كاهش صادرات فرش، برخي سياست‌گذاري‌ها و قوانين داخلي نيز در اين مساله اثرگذار بوده، قوانيني كه نياز به اصلاح و بازنگري دارند.
برخي فعالان صنعت فرش دستباف كشور درباره دلايل افول صادرات فرش دستباف ايران معتقدند، علاوه بر عوامل خارجي تاثيرگذار در كاهش صادرات فرش، برخي سياست‌گذاري‌ها و قوانين داخلي نيز در اين مساله اثرگذار بوده استبه گفته اين صاحب‌نظران فرش دستباف، براي رونق بازار جهاني اين كالاي نفيس و با ارزش، لازم است قوانين و برنامه‌ريزي‌هاي جديدي از سوي دستگاه‌هاي دولتي و دست‌اندركاران مرتبط با فرش و صادرات آن پيش‌بيني شود.
از جمله عوامل داخلي افول صادرات فرش به بازارهاي جهاني از نگاه فعالان صنعت فرش، مي‌توان به «نبودن سياست‌هاي حمايتي از بافندگان و تاجران فرش»، «سياست‌هاي نادرست اجرايي و نظارتي حاكم در توليد و صادرات فرش»، «مهاجرت طراحان و موانع قانوني خدمات پس از فروش فرش» و «بازار داغ فروش فرش‌هاي قاچاق ايراني» اشاره كرد.
نبودن سياست‌هاي حمايتي از بافندگان و تاجران فرش
به گفته فعالان حوزه فرش، حمايت از صادركنندگان و بافندگان در اموري مانند بيمه، تامين مواد اوليه و فراهم كردن زمينه شركت آنها در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي نقش موثري در تشويق بازرگانان و توسعه تجارت فرش ايران دارد.
رئيس اتحاديه فرش تبريز در اين ارتباط مي‌گويد: در صورت حمايت از فرش ايراني و صادركنندگان آن، اين كالاي با ارزش در همه موزه‌هاي جهان حرف اول را مي‌زند.
به گفته عظيم‌زاده، لازم است مسئولان مراكز فرش دستباف از بين نيروهاي متخصص و با تجربه انتخاب شوند.
وي اضافه مي‌كند: در صورتي كه با حمايت دولت دست‌اندركاران فرش ايراني بتوانند تقاضاي جهاني را برآورده كنند، مي‌توان گفت هيچ كشوري توانايي رقابت با فرش دستباف ايراني را ندارد.
اين فعال بازار فرش با يادآوري تاكيدات رهبر معظم انقلاب درباره حمايت از توليد، مي‌افزايد: شايسته است بانك‌ها مانند بانك هاي كشورهاي توسعه يافته، فقط در زمينه بانكداري فعاليت كنند و سود خود را با هدف حمايت از توليدكننده حقيقي كاهش دهند.
رئيس مركز ملي فرش ايران نيز در خصوص حمايت‌هاي دولت در حوزه فرش دستباف تصريح مي‌كند: افزايش دانش لازم در ارتباط با فرش دستباف، گسترش مراكز علمي مرتبط با آن، به كارگيري و تربيت نيروهاي متخصص براي بازاريابي بين‌المللي و تغيير جهت به سمت توليد فرش‌هاي آنتيك كه ايران نقشي بلامنازع دارد، از جمله راه‌هاي مقابله با رقباي جهاني فرش است.
بازارهاي جهاني فرش دستباف چگونه از دست رفت؟
رافع مي‌افزايد: فرش دستباف بايد به عنوان يك كالاي صادراتي مهم در نظر گرفته شده و مورد حمايت دولت قرار گيرد. بايد ساختاري اداري براي آن در حد معاونت يك وزارتخانه و سازمان ايجاد شود و وجود مركز ملي فرش بي‌مهري به آن است. مركز ملي فرش نيز بايد گسترش يابد.
فرجام سخن
سخن آخر اينكه براساس آنچه مسئولان و فعالان حوزه توليد و صادرات فرش دستباف بيان مي‌كنند مي‌توان نتيجه گرفت كه برنامه‌ريزي و توجه به اين بخش نه تنها از نظر اقتصادي و ارزآوري اهميت دارد بلكه از ابعاد فرهنگي و اجتماعي به لحاظ تاثيرگذاري در اشتغال‌زايي در روستاها و پيشگيري از مهاجرت روستاييان به شهرها موثر است و مي‌تواند موجب رونق بسياري از صنايع وابسته به آن در سراسر كشور شود.
در همين حال ضرورت دارد، بخش‌هاي گوناگون اقتصادي به همراه ساير نهادهاي تصميم‌گير در حوزه فرش ضمن ايجاد كارگروه مرتبط با فرش در هماهنگي يكديگر براي بازگشت به موقعيت برتر فرش ايران در بازار جهاني برنامه‌ريزي كنند.
علاوه بر اين، در خصوص عوامل داخلي موثر در كاهش صادرات فرش دستباف نيز كارگروه يادشده مي‌تواند نسبت به رفع موانع و كمك به رونق صادرات اين كالا ايفاي نقش كرده تا صنعت فرش از وضعيت كنوني خود در كشور خارج شود.
دست‌اندركاران حوزه صادرات فرش ايران معتقدند بايد نقش دولت در چرخه صادرات اين كالا بيشتر نظارتي باشد و در بسياري مواقع نيز از فعالان بخش خصوصي در اين عرصه حمايت كند.
در همين حال با توجه به كم‌شدن مواد اوليه (ابريشم)، لازم است وزارتخانه‌هاي مرتبط به خصوص جهاد كشاورزي ضمن همراهي با بخش خصوصي براي توليد بيش از پيش ابريشم در داخل كشور، حمايت‌هاي لازم را از اقدامات مرتبط با آن به عمل آورند تا وابستگي كشور از واردات ابريشم به‌ويژه از چين كاهش يافته و در اين ارتباط حتي جايگاهي براي ابريشم ايران نيز در جهان رقم بخورد.
در ارتباط با تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران، اكنون نيز براي رفع مشكلات مرتبط با اين عامل نبايد در انتظار رفع تحريم‌ها بود و لازم است بر اساس شرايط كنوني برنامه ريزي شود كه در اين خصوص مي‌توان با ايجاد نمايشگاه‌هاي دائمي در يكي از كشورهاي منطقه كه مناسبات خوبي با ايران دارند، نسبت به رفع اين مشكل اقدام كرد.
براي جلوگيري از قاچاق و خروج غيرقانوني فرش از ايران نيز شناسنامه‌دار كردن فرش‌هاي دستباف، تشديد نظارت‌ها در مراحل مختلف، افزايش مجازات‌هاي بازدارنده براي متخلفان و قاچاقچيان فرش دستباف، به روز كردن قوانين مرتبط با صدور فرش، آموزش نيروهاي متخصص فرش دستباف در گمرك و نظارت بر اجراي قوانين در گمركات كشور ضروري است.
ثبت مالكيت طرح‌هاي ايراني و آگاهي طراحان براي استيفاي حقوق خود در خصوص طرح‌هاي كپي‌شده نيز از اقدامات ضروري براي حفظ برند فرش ايران در بازار جهاني است.
اين گزارش، چكيده از بولتن تهيه شده در خصوص راه‌هاي رونق فرش دستباف ايران است.
برچسب: ،